Δυστυχώς, κατά τους τελευταίους δύο αιώνες, ο άνθρωπος ήταν η αιτία για την εξαφάνιση της αρκούδας από πολλές περιοχές, είτε λόγω της άμεσης θανάτωσης, είτε λόγω της υποβάθμισης και της καταστροφής των βιοτόπων του είδους. Μετά από μια μεγάλη χρονική περίοδο αδιαφορίας ή και άγνοιας, η οποία είχε ως αποτέλεσμα τη συρρίκνωση του πληθυσμού της αρκούδας, αναγνωρίστηκε ο κίνδυνος εξαφάνισης του είδους στην Ελλάδα. Έτσι, από το 1969, εξασφαλίζεται η νομική προστασία του είδους, χωρίς ωστόσο να υπάρχει και έμπρακτη εφαρμογή και λήψη συγκεκριμένων μέτρων.
Μέσα στο γενικότερο αυτό πλαίσιο των ζητημάτων που αφορούν το είδος, ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ ξεκίνησε το 1992, μια πρωτοβουλία για την προστασία του είδους στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια. Μετά την πρώτη περίοδο έρευνας και αναγνώρισης των προβλημάτων, στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE-ΑΡΚΤΟΣ (1994-1995, α' φάση) διαπιστώθηκε πως για τη διατήρηση των πληθυσμών του είδους, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η αντίληψη και η στάση των ανθρώπων και μάλιστα των κατοίκων των ορεινών περιοχών για την αρκούδα.
Σημαντική αιτία σύγκρουσης και διαμόρφωσης της ανθρώπινης αντίληψης είναι οι ζημιές που προκαλούν οι αρκούδες στο ανθρώπινο κεφάλαιο. Οι ζημιές αυτές εστιάζονται κυρίως στις μελισσοκομικές μονάδες, στις μικρές ορεινές καλλιέργειες και πολύ λιγότερο σε ζωικές μονάδες (αιγοπρόβατα, βοοειδή και σπανιότερα ιπποειδή).
Για την αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων των ζημιών που προκαλεί η αρκούδα, στη σχέση της με τον άνθρωπο, ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ εφαρμόζει συγκεκριμένα μέτρα με στόχο τη στήριξη όσων πλήττονται άμεσα από την αρκούδα. Οι δράσεις πρόληψης και αποφυγής των ζημιών και η βελτίωση του συστήματος αποζημιώσεων έρχονται να προστεθούν στην υιοθέτηση μιας πολιτικής για τη λήψη αγροπεριβαλλοντικών μέτρων:
Α. Πρόληψη Ζημιών
1. Εκστρατεία διατήρησης της φυλής του ελληνικού ποιμενικού σκύλου.
Εδώ και χιλιάδες χρόνια, ο ελληνικός ποιμενικός σκύλος είναι ένας παραδοσιακός σύμμαχος των κτηνοτρόφων στην προστασία των κοπαδιών -κυρίως αιγοπροβάτων- από τις αρκούδες και τους λύκους. Η σημερινή πραγματικότητα της κατάστασης της φυλής είναι η συρρίκνωση και ο σταδιακός εκφυλισμός της που την καθιστούν σπάνια και υπό εξαφάνιση. Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ δραστηριοποιείται για την αναπαραγωγή και επαναδιάδοση του ελληνικού ποιμενικού σκύλου. Σε ειδικά διαμορφωμένες εγκαταστάσεις φιλοξενεί και αναπαράγει καθαρόαιμα άτομα της φυλής και διανέμει τα κουτάβια αποκλειστικά και μόνο σε κτηνοτρόφους των περιοχών που ζουν η αρκούδα και ο λύκος.
2. Από την άλλη μεριά, στο πλαίσιο αξιοποίησης της τεχνολογικής ανάπτυξης και της εφαρμογής καινοτόμων τεχνικών μέσων, ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ υιοθέτησε και προβάλει ως σημαντικό μέσο αποτροπής ζημιών από αρκούδες, κυρίως σε μελισσοκομικές μονάδες, αλλά και σε μικρές ορεινές καλλιέργειες και σταβλισμένες ζωικές μονάδες, τη χρήση των ηλεκτροφόρων περιφράξεων. Τα συστήματα αυτά εξασφαλίζουν τόσο την αποτροπή των ζημιών, όσο και την ασφαλή και ακίνδυνη απώθηση των αρκούδων μειώνοντας τις αρνητικές επιπτώσεις της παρουσίας της αρκούδας κοντά σε κατοικημένες περιοχές. Αξίζει να σημειωθεί πως ο σύγχρονος αυτός αποτρεπτικός μηχανισμός δεν έχει ενεργειακό κόστος λειτουργίας αφού, περιλαμβάνει φωτοβολταϊκό σύστημα συγκέντρωσης ηλιακής ενέργειας, συσσωρευτή για αποθήκευσή της κατά τη διάρκεια της ημέρας και διάθεσής της κατά τις νυχτερινές ώρες -περίοδο με τη μεγαλύτερη κινητικότητα των αρκούδων.
3. Η εγκατάλειψη πολλών ορεινών οικισμών από τον άνθρωπο στερεί από την αρκούδα μία σημαντική τροφική πηγή, τους οπωρώνες που βρίσκονταν κοντά σε κατοικημένες περιοχές, και τις μικρές καλλιέργειες. Η ερήμωση μεγάλων εκτάσεων στις ορεινές περιοχές, προκάλεσε μεγάλη ανάπτυξη των δασών σε βάρος των φυσικών διάκενων με τα άγρια καρποφόρα δέντρα και σε συνδυασμό με την πολιτική καλλιέργειας των δασών με στόχο την παραγωγή εμπορεύσιμης ξυλείας και όχι διατήρησης της βιοποικιλότητας, υποβαθμίζουν το βιότοπο της αρκούδας. Έτσι, στο πλαίσιο λήψης μέτρων για την αύξηση της βιοποικιλότητας ειδικά σε αναδασωτέες περιοχές, ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ υλοποίησε δράσεις εμπλουτισμού των βιοτόπων της αρκούδας με άγρια καρποφόρα δένδρα και προτείνει την πάγια υιοθέτηση της πρακτικής αυτής στις συστηματικές αναδασώσεις των κατά τόπους Δασαρχείων.
Β. Βελτίωση συστήματος αποζημιώσεων
Αναγνωρίζοντας πως κάθε ζημιά από αρκούδα, αλλά και από άλλα άγρια είδη ή φυσική αιτία αποτελεί μια σημαντική απώλεια εισοδήματος για τους κατοίκους των ορεινών περιοχών, ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ έχει ως στόχο τη διαρκή βελτίωση του συστήματος των αποζημιώσεων από τον αρμόδιο φορέα, τον Ε.Λ.Γ.Α. (Ελληνικές Γεωργικές Ασφαλίσεις).
Αν και από το 1990 η Γενική Γραμματεία Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος τροποποίησε τον κανονισμό ασφάλισης του ζωικού κεφαλαίου, το ποσοστό κάλυψης στο σύνολο των ζημιών από αρκούδες ήταν ιδιαίτερα μικρό αφού δεν κάλυπταν περιπτώσεις ζημιών όπως:
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί ο βασικός θεσμικός όρος του συστήματος αποζημιώσεων, της ζωικής μονάδας η οποία αντιστοιχεί σε μια ενήλικη αγελάδα ή τέσσερα αιγοπρόβατα ή δύο ιπποειδή. Σύμφωνα με το αρχικό σύστημα η αποζημίωση ήταν δυνατή όταν η ζημιά έπληττε μία τουλάχιστον ζωική μονάδα. Αυτό σήμαινε πως δεν καλύπτονταν ζημιές με λιγότερο από τέσσερα αιγοπρόβατα κάθε φορά, ή με δύο ιπποειδή.
Σημαντικό πρόβλημα ήταν και η καθυστέρηση στην αποπληρωμή των αποζημιώσεων, η οποία συχνά ξεπερνούσε και τον ένα χρόνο. Με πρωτοβουλία του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ και κατά τη διάρκεια του προγράμματος ΑΡΚΤΟΣ, εφαρμόστηκαν πιλοτικές αποζημιώσεις για ζημιές από αρκούδες παράλληλα η μακρόχρονη πίεση προς την κατεύθυνση της αλλαγής του συστήματος αποζημιώσεων του Ε.Λ.Γ.Α. επέφερε μια ραγδαία και αποτελεσματική βελτίωση.
Συγκεκριμένα, η πρώτη τροποποίηση του κανονισμού ασφάλισης του ζωικού κεφαλαίου δημοσιεύτηκε το 1995 στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης (321/Β/26.4.95) μειώνοντας το όριο της ζωικής μονάδας στο μισό. Έτσι, αποζημιώνονται πλέον οι ζημιές από αρκούδα ή άλλα αίτια σε μοσχάρια ή ενήλικες αγελάδες καθώς και σε ιπποειδή, πρόβατα και κατσίκες, υπό ορισμένες προϋποθέσεις.
Ακολούθησε μια δεύτερη βελτίωση των κανονισμών του Ε.Λ.Γ.Α. το 1996 με την Κοινή Υπουργική Απόφαση των Υπουργών Γεωργίας και Οικονομικών (αριθμ. 14356, Εφημερίδα της Κυβέρνησης, 862/Β/16.9.96) με την επέκταση της υποχρεωτικής κάλυψης των ζημιών από αρκούδα στη φυτική παραγωγή όταν η ζημιά είναι τουλάχιστον 4% της συνολικής παραγωγής και στις μελισσοκομικές κυψέλες.
Η τελευταία βελτίωση έγινε με την αρ. πρ. 10150/27/05/2004 οδηγία του Υπουργείου Γεωργίας προς τον Ε.Λ.Γ.Α., σύμφωνα με την οποία δεν αποκλείονται της αποζημίωσης οι περιπτώσεις ζημιών από αρκούδα και λύκο που είναι μικρότερες από μισή ζωική μονάδα, αλλά, αθροίζονται σε περίοδο ενός εξαμήνου από την ημερομηνία αναγγελίας της πρώτης ζημίας και η αποζημίωση αφορά το σύνολο του ζωικού κεφαλαίου που ζημιώθηκε στο εξάμηνο, αφού αυτό ξεπεράσει το ½ της ζωικής μονάδας.
Οι βελτιώσεις αυτές αφορούν τόσο στα ποσοστά των αποζημιώσεων που ξεπερνούν το 90% των ζημιών που δηλώνονται, όσο και στο χρόνο καταβολής της αποζημίωσης.
Γ. Αγροπεριβαλλοντική πολιτική
Ως συνέχεια της συνολικής προσπάθειας ελάττωσης των αιτίων σύγκρουσης των κατοίκων των ορεινών περιοχών με την αρκούδα, ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ συνέχισε τη πίεση και προς μια γενικότερη κατεύθυνση υιοθέτησης από την πολιτεία μιας πολιτικής προστασίας της άγριας ζωής με την παράλληλη ελαχιστοποίηση των οικονομικών απωλειών των αγροτών. Στο πλαίσιο αυτό η προσπάθεια του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ ήταν ιδιαίτερα σημαντική στο σχεδιασμό και την τελική διαμόρφωση του Γεωργοπεριβαλλοντικού Μέτρου (Μέτρο 3.13) του Εγγράφου Προγραμματισμού Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΠΑΑ) 2000 - 2006 του Καν. (Ε.Κ) 1257/1999 προς υλοποίηση της ΚΥΑ με αριθ. πρωτ. 131921/30-10-2003 και της εφαρμοστικής αυτής Υ.Α με αριθ. πρωτ. 125877/12-2-04 από το Υπουργείο Γεωργίας. Συγκεκριμένα αξίζει να αναφερθούν:
Ο σκοπός του Μέτρου:
- H διατήρηση και προστασία της απειλούμενης και σπάνιας άγριας ζωής της οποίας το ενδιαίτημα εξαρτάται μερικώς από τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις.
- H διατήρηση των οικοτόπων που αποτελούν τόπο διατροφής ή φωλιάσματος των απειλούμενων και σπάνιων ειδών της άγριας πανίδας μέσω της εξάλειψης του χωρικού διαχωρισμού των αγροτικών γαιών από τις φυσικές προστατευόμενες περιοχές.
- H προστασία της γενετικής ποικιλότητας με τη διατήρηση των διαδρόμων επικοινωνίας των πληθυσμών αγρίων ζώων
- H εφαρμογή Γεωργικών Πρακτικών σύμφωνα με το πνεύμα της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ του Συμβουλίου και ιδιαίτερα με τα άρθρα 4 & 7.
- Η ύπαρξη συγκεκριμένου υπομέτρου (Α): προστασία βιοτόπων των απειλούμενων και σπάνιων ειδών όπως η Αρκούδα (Ursus arctos) και ο Λύκος (Canis lupus) και Δράσεων (Ι, ΙΙ, ΙΙΙ) για την αρκούδα και το λύκο:
- I: Επεμβάσεις στις καλλιέργειες
- II: Χρήση ηλεκτροφόρου περίφραξης κηπευτικών και μελισσοκομικών εκτάσεων
- III: Χορήγηση ποιμενικού σκύλου για την προστασία του κτηνοτροφικού δυναμικού και των ειδών ενδιαφέροντος
Επιπλέον, θα πρέπει να αναφερθεί και η γενικότερη αλλαγή στην πολιτική της αγροτικής ανάπτυξης και η σύνδεσή της με το περιβάλλον, που εν μέρει οφείλεται και στη τη συνολική πίεση που ασκούν οι περιβαλλοντικές οργανώσεις προς όλες τις κατευθύνσεις, όπως για παράδειγμα η συμμετοχή της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρίας στην εκστρατεία του Bird Life International "Γεωργία και Άγρια Ζωή".
Βέβαια, συνεχίζουν να υπάρχουν πολύ σημαντικά προβλήματα, τα οποία προκαλούνται από προχειρότητα, άγνοια ή έλλειψη κατάλληλου σχεδιασμού από τον ανθρώπινο παράγοντα. Ένα από τα χαρακτηριστικά παραδείγματα αλόγιστης ανθρώπινης παρέμβασης στο βιότοπο της αρκούδας είναι η ανεξέλεγκτη δημιουργία σκουπιδότοπων. Οι σκουπιδότοποι, που συχνά βρίσκονται κοντά σε κατοικημένες περιοχές, προσελκύουν εύκολα αρκούδες, όπως και άλλα είδη της άγριας πανίδας και αποτελούν συχνά μια σημαντική αιτία αύξησης των ζημιών σε καλλιέργειες, μελισσοκομικές μονάδες και κοπάδια της περιοχής. Το πρόβλημα με τους σκουπιδότοπους συμβαίνει σε όλο τον κόσμο με πάρα πολλά προβλήματα και πρόκληση συγκρούσεων με πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (Yellow Stone) και στη Ρουμανία (Καρπάθια Όρη).
Η πολυπλοκότητα των σχέσεων του ανθρώπου με την άγρια ζωή, η άγνοια του κοινού σχετικά με την ηθολογία των ειδών άγριας πανίδας στο οικοσύστημά τους, αλλά και η τάση των ΜΜΕ αλλά και του κοινού για απλουστεύσεις και υπερβολές σε περιπτώσεις εκδήλωσης "επιθετικής" συμπεριφοράς των ζώων, οδηγεί συχνά σε εσφαλμένα συμπεράσματα όπως οι διαδόσεις για απελευθέρωση αρκούδων, λύκων ή και άλλων εξωτικών ειδών άγριας πανίδας από Περιβαλλοντικές Οργανώσεις. Φυσικά, πρόκειται για ανυπόστατες φήμες.
Συγκεκριμένα, ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ δεν έχει προβεί ποτέ σε απελευθερώσεις αρκούδων ή λύκων στην ελληνική ύπαιθρο. Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ, μια περιβαλλοντική οργάνωση έχει ως κύριο έργο την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού και την ενεργοποίηση της πολιτείας.
Επιπλέον, οι δράσεις που υλοποιεί στα ορεινά οικοσυστήματα αφορούν, είτε στην έρευνα για την αναγνώριση των προβλημάτων και την κάλυψη των αναγκών της προστασίας των μεγάλων σαρκοφάγων με έμφαση στην αρκούδα και το λύκο, είτε στη λήψη πιλοτικών μέτρων διαχείρισης και προστασίας των ειδών αυτών και των βιοτόπων τους. Ενώ στο Περιβαλλοντικό Κέντρο του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ στη Φλώρινα, τα ζώα δεν αναπαράγονται, στειρώνονται κατά τη διάρκεια της διετούς τους παραμονής και περίθαλψης στον Κτηνιατρικό Σταθμό και θα παραμείνουν στο Περιβαλλοντικό Κέντρο ως το τέλος της ζωής τους.
Για όλες αυτές τις δράσεις, ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ, συνεργάζεται με τις αρμόδιες κρατικές αρχές κυρίως με τα Υπουργεία Γεωργίας και ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. και εποπτεύεται από αυτές, ενώ ελέγχεται και από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Συμπερασματικά λοιπόν και παρά τα όποια προβλήματα, σήμερα, υπάρχουν οι δυνατότητες για την επίτευξη μιας ισορροπημένης και ομαλής συνύπαρξης ανθρώπου και αρκούδας. Η πολιτική των δράσεων του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ αφορά την παράλληλη προστασία αρκούδας και ανθρώπου ή διαφορετικά την αναγνώριση των αναγκών και την αποδοχή των παραγωγικών δραστηριοτήτων ήπιας μορφής των ανθρώπων που ζουν στις περιοχές εξάπλωσης της αρκούδας.
Όλα τα παραπάνω αναδεικνύουν ακόμη περισσότερο την ανάγκη υποστήριξης των Ειδών αλλά και των Πολιτών Προτεραιότητας, αυτών που ζουν απομονωμένοι στις σημαντικές ορεινές περιοχές της Ελλάδας.
Αρκτούρος
Σε περίπτωση επίθεσης αρκούδας στην κτηνοτροφική μονάδα
Από παλαιότερη ανακοίνωση τύπου:
19 Απριλίου 2005 - Άτυχές περιστατικό τραυματισμού κτηνοτρόφου από αρκούδα συνέβη τη Δευτέρα 17 Απριλίου 2005 και ώρα 17.00, στην περιοχή Μελισσότοπου Καστοριάς. Ο κτηνοτρόφος μεταφέρθηκε στο Νοσοκομείο Καστοριάς, όπου νοσηλεύεται με ελαφρά τραύματα στο γαστροκνήμιο.
Εξετάζοντας με προσοχή τόσο το συγκεκριμένο όσο και τα προηγούμενα περιστατικά σύγκρουσης αρκούδας με άνθρωπο τα τελευταία χρόνια, φαίνεται πως στις περισσότερες περιπτώσεις γίνεται προσπάθεια να απομακρυνθεί η αρκούδα από το κοπάδι από τον ίδιο τον κτηνοτρόφο, συμπεριφορά καθ' όλα λανθασμένη. Σημαντικός και καθοριστικός παράγοντας για την εκδήλωση τέτοιων περιστατικών είναι η άγνοια των κτηνοτρόφων και η εσφαλμένη τους αντίδραση. Δεν είναι τυχαίο πως σε πολλές από τις περιπτώσεις τα περιστατικά αφορούν βοσκούς που απασχολούνται περιστασιακά από τους κτηνοτρόφους για τη φύλαξη των κοπαδιών, χωρίς καμία σχετική εμπειρία.
-
Για την ασφάλεια των ανθρώπων αλλά και την ελαχιστοποίηση των απωλειών στο κτηνοτροφικό κεφάλαιο, σε περίπτωση επίθεσης αρκούδας στην κτηνοτροφική μονάδα συνιστάται:
- Η αποφυγή άμεσης προσέγγισης ή πίεσης προς την αρκούδα. Η αρκούδα δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να απειληθεί άμεσα από τον άνθρωπο, γιατί η φυσική άμυνά της είναι η επίθεση.
- Σε περίπτωση αναπόφευκτης άμεσης προσέγγισης, και ειδικότερα όταν καταδιώκεται από σκύλους, πρέπει να γίνεται προσπάθεια δημιουργίας χώρου διεξόδου για την αρκούδα, γιατί αυτό αναζητά, τρόπο διαφυγής. Δεν πρέπει να της "κόψεις το δρόμο" όπως λένε απλά και οι παλιοί και έμπειροι κτηνοτρόφοι.
- Σε περίπτωση άμεσης επαφής με την αρκούδα, πρέπει να αποφεύγεται οποιαδήποτε αντίδραση από τον άνθρωπο, θα πρέπει να μένει απολύτως ακίνητος και να προσπαθεί να καλύψει το κεφάλι και το μπροστινό μέρος του σώματος.
- Σε περίπτωση που η αρκούδα έχει ήδη συλλάβει ένα ζώο της μονάδας, η καλύτερη αντίδραση είναι να την αφήσουμε να το πάρει, έτσι ώστε αυτή να είναι η μια και μοναδική απώλεια.
Οι βασικές αιτίες πρόκλησης ζημιών από αρκούδα στην κτηνοτροφία και τη γεωργία σχετίζονται άμεσα με τον κατακερματισμό και την υποβάθμιση των βιοτόπων της καθώς και με την απώλεια καθοριστικών τροφικών πηγών για αυτήν. Η καφέ αρκούδα δεν επιτίθεται ποτέ πρώτη στον άνθρωπο και αν δεν αισθανθεί απειλή από αυτόν. Είναι ζώο που κινείται τις ώρες που δεν υπάρχει πολύ φως και έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα. Μια και ακούει πολύ καλά, συνήθως ακούει πρώτη τον άνθρωπο και τον αποφεύγει.
Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ κατά την πολυετή ενασχόλησή του σε θέματα που αφορούν τη φυσική κληρονομιά των ορεινών οικοσυστημάτων της Ελλάδας και των Βαλκανίων, προσπαθεί να ελαχιστοποιήσει τα προβλήματα που δημιουργούνται στη συνύπαρξη των ανθρώπων των ορεινών περιοχών της Ελλάδας και των μεγάλων σαρκοφάγων, όπως η αρκούδα και ο λύκος.
Για την αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων των ζημιών που προκαλεί η αρκούδα, στη σχέση της με τον άνθρωπο, ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ προτείνει και συμβάλλει σε συγκεκριμένες δράσεις πρόληψης και αποφυγής των ζημιών (αναπαραγωγή και επαναδιάδοση του ελληνικού ποιμενικού σκύλου, χρήση ηλεκτροφόρων περιφράξεων, βελτίωση και εμπλουτισμός βιοτόπων) καθώς και στη βελτίωση του συστήματος αποζημιώσεων από τον ΕΛ.Γ.Α. με στόχο την υιοθέτηση πολιτικής για τη λήψη των κατάλληλων αγροπεριβαλλοντικών μέτρων από την πολιτεία.
Αρκτούρος
| < Προηγούμενο | Επόμενο > |
|---|
