| Ευρετήριο Άρθρου |
|---|
| Ο ρόλος των δεικτών αειφόρου ανάπτυξης στη διαχείριση της παράκτιας ζώνης |
| Αναλυτικότερα |
| Όλες οι Σελίδες |
Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και η Γενική Διεύθυνση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής συνεργάστηκαν για τη δημιουργία του προγράμματος «DASHBOARD OF SUSTAINABILITY», που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 2002 στο Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής. Όπως φαίνεται και στην εικόνα 1, με το συγκεκριμένο πρόγραμμα εξάγονται 5 σύνθετοι δείκτες, ο περιβαλλοντικός, ο διοικητικός, ο κοινωνικός, ο οικονομικός, καθώς και ένας συνολικός δείκτης αειφόρου ανάπτυξης (πηγή: http://esl.jrc.it/dc).
Εικόνα 1 : Ταυτόχρονη παρουσίαση όλων των δεικτών. Με πράσινο δίνονται οι καλύτερες βαθμολογίες και με κόκκινο οι χειρότερες.
Το παραπάνω πρόγραμμα παρέχει ακόμη τη δυνατότητα:
- πολλαπλής σχηματικής παρουσίασης των αποτελεσμάτων,
- μεταβολής της βαρύτητας των παραμέτρων ή των θεματικών δεικτών,
- ανάλυσης ευαισθησίας στους θεματικούς δείκτες,
- αναλύσεων συσχέτισης μεταξύ των παραμέτρων και των δεικτών.
Η βιώσιμη ανάπτυξη της παράκτιας ζώνης είναι ζήτημα μέγιστης σημασίας για την Ελλάδα, όπου η ακτογραμμή φτάνει τα 17.000 χλμ. και στην παράκτια ζώνη ( απόσταση μέχρι 50 χλμ. από τη θάλασσα ) «φιλοξενείται» το 85% του πληθυσμού, το 80% της βιομηχανίας, το 90% του τουρισμού, μεγάλο μέρος της γεωργίας και το σύνολο σχεδόν της αλιείας και των ιχθυοκαλλιεργειών. ( πηγή: www.medsos.gr) Ωστόσο ο νόμος 2742/99, με θέμα «χωροταξικός σχεδιασμός και αειφόρος ανάπτυξη», δεν προβλέπει τη δημιουργία ειδικών μελετών για τη συνολική διαχείριση της παράκτιας ζώνης.
Για τους παραπάνω λόγους με τη βοήθεια του «DASHBOARD OF SUSTAINABILITY», σχηματίζονται δύο προγράμματα που εξάγουν σύνθετους δείκτες σε επίπεδο νομών για την Ελλάδα για τα έτη 2000 και 2002.Για τη δημιουργία τους επιλέγονται 38 παράμετροι, 10 για την οικονομία, 10 για το περιβάλλον, 11 για την κοινωνία και 7 για τη διοίκηση (πηγή: Διπλωματική εργασία του Κώστα Αριστείδου). Σκοπός της ανάλυσης αυτής είναι η διερεύνηση των δυνατών εφαρμογών των δεικτών αειφόρου ανάπτυξης στην επίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων που σχετίζονται με τη βιώσιμη ανάπτυξη της παράκτιας ζώνης.
Αναλυτικότερα η δημιουργία των παραπάνω δεικτών μπορεί να συμβάλλει:
- Στην αξιολόγηση της επίτευξης του στόχου της αειφορίας.
Για το σκοπό αυτό δημιουργείται ένα πρόγραμμα χωρίς βαρύτητες στις παραμέτρους για τους νομούς της Ελλάδας και γίνεται σύγκριση μεταξύ των δεικτών των ετών 2000 και 2002 (πηγή: Διπλωματική εργασία της Λιάκου Κων/νας). Τα κυριότερα συμπεράσματα είναι τα εξής:
- Δείκτης αειφόρου ανάπτυξης.
Όπως φαίνεται και στην εικόνα 2, στις πρώτες θέσεις της κατάταξης βρίσκονται σταθερά νησιωτικές περιοχές. Οι περισσότεροι νομοί λαμβάνουν υψηλότερη βαθμολογία το 2002, χρονιά κατά την οποία η βαθμολογία κυμαίνεται μεταξύ 565 και 427 μονάδων.
Εικόνα 2 : Δείκτης αειφόρου ανάπτυξης για τους νομούς της Ελλάδας για το 2002.
- Θεματικοί δείκτες.
Στον οικονομικό δείκτη βρίσκονται σταθερά στις πρώτες θέσεις η Αθήνα και τα Δωδεκάνησα με αισθητά υψηλότερη βαθμολογία από τους υπόλοιπους νομούς. Η γενική εικόνα δεν είναι καθόλου ικανοποιητική και η βαθμολογία κυμαίνεται μεταξύ 516 και 53 μονάδων για το 2002.
Στον κοινωνικό δείκτη, στις τελευταίες θέσεις βρίσκονται νομοί με έντονη οικονομική δραστηριότητα, όπως η Αθήνα, τα Δωδεκάνησα και η Θεσσαλονίκη. Εξαίρεση αποτελούν η Βοιωτία και οι περισσότερες νησιωτικές περιοχές που παρουσιάζουν ικανοποιητική εικόνα και στους δυο δείκτες. Οι διαφορές μεταξύ των νομών είναι πολύ έντονες με τη βαθμολογία να κυμαίνεται μεταξύ 735 και 340 μονάδων για το 2002.
Στον περιβαλλοντικό δείκτη στις τελευταίες θέσεις, με πολύ χαμηλή βαθμολογία, βρίσκονται νομοί με έντονη βιομηχανική δραστηριότητα, όπως η Αθήνα και η Κοζάνη. Η συνολική εικόνα όμως είναι ικανοποιητική, με τη βαθμολογία να κυμαίνεται μεταξύ 857 και 419 μονάδων για το 2002.
Στο διοικητικό δείκτη η Αθήνα συγκεντρώνει την υψηλότερη βαθμολογία και ακολουθούν τα υπόλοιπα μεγάλα αστικά κέντρα. Οι διαφορές μεταξύ των νομών είναι και πάλι μεγάλες, με τη βαθμολογία να κυμαίνεται μεταξύ 692 και 266 μονάδων για το 2002. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι η βαθμολογία βελτιώθηκε κατά τη διετία 2000-2002.
- Στην ολοκληρωμένη ανάλυση και παρουσίαση των περιβαλλοντικών θεμάτων.
Το περιβάλλον είναι ένα πολύπλοκο δυναμικό σύστημα.Πρώτον oι περιβαλλοντικές πιέσεις αλληλοεξαρτώνται. Mετρήσεις έχουν δείξει ότι σε ορισμένες περιπτώσεις η ατμόσφαιρα είναι η σημαντικότερη οδός εισροής τοξικών οργανικών ενώσεων στη θάλασσα και όχι τα ποτάμια. Μάλιστα η ατμοσφαιρική μεταφορά κυριαρχεί στις εισροές κάποιων οργανοχλωριωμένων ενώσεων στη θάλασσα, με συμμετοχή από 80% επί του συνόλου για τα πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCBs) ως 99% για το εξαχλωροκυκλοεξάνιο (HCH) (πηγή: Ρύπανση θάλασσας του κ.Τολίκα). Δεύτερον τα οικολογικά και οικονομικά ζητήματα αλληλοεπηρεάζονται. Παραδείγματος χάρη η μετανάστευση των ψαριών και η μείωση της βιοποικιλότητας οφείλονται συχνά στην αύξηση του τουρισμού. Τέλος πολλά περιβαλλοντικά προβλήματα, όπως η ρύπανση των θαλασσών, δε γνωρίζουν σύνορα.
Γίνεται επομένως φανερό ότι για να αναλυθούν πλήρως τα σύγχρονα περιβαλλοντικά προβλήματα απαιτείται να τεθούν συγκεκριμένοι στόχοι από την πολιτεία, να συνδεθούν τα περιβαλλοντικά ζητήματα με την οικονομία, τα κοινωνικά προβλήματα και τη δημόσια διοίκηση και να αναλυθούν πλήρως οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των παραμέτρων.
Ο σχηματισμός σύνθετων δεικτών με το πρόγραμμα DASHBOARD μπορεί να συμβάλλει:
- Στην απογραφή του φυσικού και πολιτισμικού πλούτου.
Το συγκεκριμένο πρόγραμμα εξάγει ένα συνολικό δείκτη αειφορίας χρησιμοποιώντας 4 επιμέρους θεματικούς δείκτες, διευκολύνοντας με αυτό τον τρόπο τη συλλογή πληροφοριών γύρω από περιβαλλοντικά θέματα.
- Στην ανάλυση της σχέσης αιτίου-αποτελέσματος στα περιβαλλοντικά θέματα.
Η δημιουργία δεικτών για προηγούμενα χρόνια και η σύγκριση μεταξύ διαφορετικών ετών και περιοχών μπορεί να αναδείξει τις ανθρώπινες δραστηριότητες που προκαλούν προβλήματα.
- Στην εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Σε ορισμένες περιπτώσεις είναι δύσκολο να οριοθετήσουμε χρονικά και χωρικά τις επερχόμενες αλλαγές από μια ανθρώπινη δραστηριότητα ή κατασκευή. Παραδείγματος χάρη η κατασκευή ενός λιμανιού μπορεί να αυξήσει τον τουρισμό, με απρόβλεπτες συνέπειες, ή να μεταβάλλει την ακτογραμμή, φαινόμενο που θα εξελίσσεται χρονικά. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα δίνει τη δυνατότητα εκτίμησης των επικείμενων αλλαγών, εάν προβλεφθεί η εξέλιξη των τιμών των παραμέτρων και δημιουργηθούν δείκτες για μελλοντικά χρόνια.
- Στην ανάλυση της αλληλεπίδρασης μεταξύ των παραμέτρων.
Με την τοποθέτηση βαρών στις παραμέτρους ενσωματώνονται στο μοντέλο οι προτεραιότητες ή προτιμήσεις μιας κοινωνίας και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των παραμέτρων.
Για τους παραπάνω λόγους σχηματίζεται πρόγραμμα με ενδεικτικές βαρύτητες στις παραμέτρους για τη διαχείριση της παράκτιας ζώνης των νησιών του Αιγαίου για τα έτη 2000 και 2002. Για τη δημιουργία του χρησιμοποιείται η ίδια βάση δεδομένων (πηγή: Διπλωματική εργασία της Λιάκου Κων/νας). Τα κυριότερα συμπεράσματα είναι:
- Δείκτης αειφόρου ανάπτυξης
Εάν τεθεί ως προτεραιότητα η διαχείριση της παράκτιας ζώνης, οι περισσότεροι νησιωτικοί νομοί δε συγκεντρώνουν ικανοποιητικές βαθμολογίες. Η βαθμολογία κυμαίνεται από 617 μέχρι 381 μονάδες για το 2000 και από 566 μέχρι 459 μονάδες για το 2002. Οι Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα συγκεντρώνουν σταθερά τις υψηλότερες βαθμολογίες (βλ.εικόνα 3).
- Θεματικοί δείκτες
Σε όλους τους θεματικούς δείκτες οι διαφορές μεταξύ των νομών είναι πολύ έντονες. Ειδικότερα στον περιβαλλοντικό δείκτη το Ηράκλειο, οι Κυκλάδες και το Ρέθυμνο βρίσκονται σταθερά στις τελευταίες θέσεις της κατάταξης, συγκεντρώνοντας πολύ χαμηλές βαθμολογίες. (βλ.εικόνα 4).
Εικόνα 3 : Δείκτης αειφόρου ανάπτυξης για τα νησιά του Αιγαίου για το 2002.
Εικόνα 4 : Περιβαλλοντικός δείκτης για τα νησιά του Αιγαίου για το 2002.
- Στην προώθηση ισόρροπων αναπτυξιακών σχεδίων.
Τις περισσότερες φορές οι αναπτυξιακοί στόχοι είναι πολλοί και αντικρουόμενοι. Η πρόβλεψη των πιθανών περιβαλλοντικών αλλαγών και η ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής πολιτικής στην περιφερειακή ανάπτυξη γίνεται τότε εξαιρετικά δύσκολη διαδικασία.
Όπως φαίνεται και στην εικόνα 5, μέσω των αναλύσεων συσχέτισης του προγράμματος DASHBOARD γίνεται φανερό ποιες δραστηριότητες μπορούν να συνυπάρξουν και ποιες οικονομικές, διοικητικές και κοινωνικές παράμετροι έχουν θετική συσχέτιση με τον περιβαλλοντικό δείκτη. Με αυτό τον τρόπο διευκολύνεται η κατάρτιση ισόρροπων αναπτυξιακών προγραμμάτων.
Εικόνα 5 : Ανάλυση συσχέτισης.
Με τη βοήθεια του παραπάνω προγράμματος αναλύονται τα προβλήματα και οι προοπτικές ανάπτυξης των νησιών του Αιγαίου. Τα κυριότερα συμπεράσματα είναι:
- Ο τουρισμός είναι η σημαντικότερη οικονομική δραστηριότητα.
- Ο αριθμός διανυκτερεύσεων /κάτοικο μπορεί να αυξηθεί, εάν βελτιωθούν οι παρεχόμενες από το κράτος υπηρεσίες.
- Η καλλιεργήσιμη έκταση έχει αρνητική συσχέτιση με τον αριθμό διανυκτερεύσεων /κάτοικο. Αυτό δείχνει την έντονη ανάγκη για αλλαγές στις μεθόδους καλλιέργειας.
- Οι εξαγωγές προς χώρες της Ε.Ε. έχουν θετική συσχέτιση με το δηλωθέν εισόδημα. Αντίθετα παρουσιάζουν αρνητική συσχέτιση τόσο με τον αριθμό διανυκτερεύσεων /κάτοικο, όσο και με το συνολικό δείκτη.
- H πολύ μικρή συσχέτιση μεταξύ Α. Ε. Π και δηλωθέντος εισοδήματος υποδηλώνει την αύξηση της παραοικονομίας.
- Το έτος 2000 ο κοινωνικός δείκτης έχει θετική συσχέτιση με τον αριθμό διανυκτερεύσεων /κάτοικο, ενώ το 2002 αρνητική. Η παραπάνω μεταβολή πρέπει να σχετίζεται με τη διόγκωση της παραοικονομίας.
- Ο αριθμός μεταποιητικών επιχειρήσεων, οι ιδιωτικές επενδύσεις σε κατοικίες και η πληθυσμιακή αύξηση παρουσιάζουν την εντονότερη αρνητική συσχέτιση με τον περιβαλλοντικό δείκτη.
- Το έτος 2002 ο περιβαλλοντικός δείκτης έχει θετική συσχέτιση μόνο με το συνολικό. Επομένως για να μειώσουμε τις περιβαλλοντικές πιέσεις που ασκούνται στην παράκτια ζώνη ο μοναδικός δρόμος είναι η ολοκληρωμένη διαχείριση του χώρου βασισμένη στις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης.
- Στην εφαρμογή καινοτόμων διαδικασιών στη λήψη αποφάσεων.
Όπως αναφέρθηκε το πρόγραμμα DASHBOARD παρέχει τη δυνατότητα:
- αυτόματης τροποποίησης των αποτελεσμάτων, σε κάθε μεταβολή της βαρύτητας των παραμέτρων ή των θεματικών δεικτών (βλ.εικόνα 6) και
- ανάλυσης ευαισθησίας στους θεματικούς δείκτες, με την οποία καταγράφεται η δυνατή μεταβολή της κατάταξης των νομών μετά από τυχαία αλλαγή των βαρών (βλ.εικόνα 7).
Επομένως τοποθετώντας ενδεικτικά βάρη στις 4 βασικές κατηγορίες, με οδηγό την ανάλυση ευαισθησίας, μπορεί να μελετηθούν οι αλλαγές στο δείκτη αειφορίας από μια υποθετική πολιτική απόφαση, ώστε να σταθμιστούν τα οφέλη από όλους τους αρμόδιους φορείς αλλά και από τους απλούς πολίτες ( πηγή: ΕΚΠΑΑ).
Εικόνα 6 : Μεταβολή της βαρύτητας των θεματικών δεικτών.
Εικόνα 7 : Ανάλυση ευαισθησίας.
Μεταβάλλοντας τις βαρύτητες των θεματικών δεικτών στα δυο παραπάνω προγράμματα, προκύπτει ότι η κατάταξη των νησιών του Αιγαίου δε μεταβάλλεται κάτω από οποιοδήποτε σενάριο.
- Στην ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης στο χωροταξικό σχεδιασμό.
Όπως είδαμε, ο σχηματισμός σύνθετων δεικτών με το πρόγραμμα DASHBOARD μπορεί να συμβάλλει:
- Στην απογραφή του φυσικού και πολιτισμικού πλούτου.
- Στην ολοκληρωμένη ανάλυση των περιβαλλοντικών θεμάτων.
- Στην αντικειμενική εκτίμηση των κοινωνικών αναγκών.
- Στον προληπτικό σχεδιασμό και στη διερεύνηση των πιθανών επιπτώσεων, μέσω της δημιουργίας σεναρίων.
Είναι επομένως φανερό ότι η εξαγωγή δεικτών αειφόρου ανάπτυξης μπορεί να βοηθήσει στην επίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων του αστικού χώρου (χωροθέτηση έργων υποδομής, επιλογή χρήσεων γης) αλλά και στη συνολική διαχείριση προστατευόμενων περιοχών.
Γενικά συμπεράσματα:
- Οι δείκτες αειφόρου ανάπτυξης μετρούν την ανάπτυξη μιας περιοχής συγκριτικά με τις υπόλοιπες, χωρίς να γίνεται διαχωρισμός μεταξύ δημοσίων και ιδιωτικών δραστηριοτήτων. Με αυτόν τον τρόπο αναδεικνύονται ευκολότερα τα προβλήματα της κάθε περιοχής.
- Οι σύνθετοι δείκτες αντικατοπτρίζουν με επιτυχία την πραγματική κατάσταση της οικονομίας και τις σχέσεις μεταξύ των οικονομικών μεγεθών και των περιβαλλοντικών, πολιτικών και κοινωνικών αλλαγών. Με αυτό τον τρόπο διευκολύνεται η κατάρτιση ισόρροπων αναπτυξιακών προγραμμάτων και η αναδιάρθρωση της οικονομίας.
- Με την ολοκληρωμένη διαχείριση του χώρου επιτυγχάνεται η διατήρηση τόσο της φυσικής, όσο και της πολιτιστικής κληρονομιάς.
- Η υιοθέτηση των δεικτών αειφόρου ανάπτυξης μπορεί να συμβάλλει στην καθιέρωση κοινών αξιών σχετικά με το περιβάλλον και στην ευρύτερη συμμετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων.
- Ειδικότερα στην Ελλάδα η ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης στο χωροταξικό σχεδιασμό μπορεί να συμβάλλει στην καλύτερη συνεργασία των εμπλεκόμενων φορέων και στην αποφυγή κοινωνικών αναταραχών.
- Η θέσπιση νέου νομοθετικού πλαισίου και η προσφορά κινήτρων από την πολιτεία είναι απαραίτητα για την προώθηση της αειφορίας σε τοπικό επίπεδο.
Πηγές:
- Διπλωματική εργασία της Λιάκου Κων/νας με θέμα: «Δείκτες αειφόρου ανάπτυξης στους νομούς της Ελλάδας», ΕΜΠ.
- Διπλωματική εργασία του Κώστα Αριστείδου με θέμα: «Δείκτες αειφορίας Ελλάδας», ΕΜΠ.
- «Περιβαλλοντικές πολιτικές και διαδικασίες λήψης αποφάσεων στην κατεύθυνση της αειφορίας», της Δανάης Διακουλάκη, ΕΚΠΑΑ.
- «Ρύπανση θάλασσας», του κ.Τολίκα, βιβλιοθήκη ΕΜΠ.
- www.meds os.gr
πολιτικού μηχανικού
nantia-l @ otenet.gr
| < Προηγούμενο | Επόμενο > |
|---|
