Οικολογική Επιθεώρηση

Το κυριότερο πρόβλημα που συνδέεται με τα μεταλλαγμένα, είναι οι αρνητικές και σε μεγάλο βαθμό απροσδιόριστες συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία, στην αγροτική παραγωγή και στη βιοποικιλότητα του πλανήτη. Σύμφωνα με τον κ.Κουρέτα, η τυχαία θέση που καταλαμβάνει η εμφύτευση ενός ξένου γονιδίου στο DNA ενός άλλου οργανισμού, οδηγεί στο λεγόμενο «αποτέλεσμα θέσης» (position effect). Δηλαδή στην εμφάνιση σοβαρών παρενεργειών, οι οποίες δεν έχουν καμιά σχέση με τον επιδιωκόμενο σκοπό. Ειδικότερα έχει παρατηρηθεί, μειωμένη ανθεκτικότητα καλλιεργειών βαμβακιού, εμφάνιση υπερζιζανίων (superweeds) σε καλλιέργειες ελαιοκράμβης, εμφάνιση τοξινών σε καλλιέργειες καπνού, αλλεργιογόνες δράσεις στον άνθρωπο, κά.

Ειδικότερα, το ζιζανιοκτόνο glyphosate-Roundap σε καλλιέργειες μεταλλαγμένης σόγιας, ασκεί έντονες τοξικές δράσεις με σοβαρές συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία (αλλοιώσεις σιελογόνων αδένων, μείωση παραγωγής σπερματοζωαρίων, ακανόνιστος οιστρικός κύκλος, κά), όπως επίσης στη βιοποικιλότητα (σκοτώνει ωφέλημα έντονα, βλάπτει πληθυσμούς γαιοσκωλήκων, αναστέλλει την ανάπτυξη μυκορριζών, μειώνει την αζωτοδέσμευση, οδηγεί στην εμφάνιση φυταθενειών, ακόμα και τερατογεννήσεων κά).

Το σημαντικότερο ωστόσο είναι ότι η απελευθέρωση των Γ.Τ.Ο. στο περιβάλλον, οδηγεί στην «επιμόλυνση» άλλων φυτών και ζώων, με απροσδιόριστες συνέπειες στη βιοποικιλότητα. Η συγκεκριμένη διαδικασία «άπαξ και τεθεί σε κίνηση» δεν είναι αντιστρέψιμη. Γι'αυτό οι Γ.Τ.Ο. αποτελούν μια πρόκληση στη φύση. Στην αγροτική παραγωγή παίζουν ρόλο «βραδυφλεγούς βόμβας» στα θεμέλια της «συμβατικής» και της «βιολογικής» γεωργίας, μετατρέποντας τους αγρότες-παραγωγούς σε ομήρους των πολυεθνικών παραγωγής γενετικού υλικού.

Η συντριπτική πλειοψηφία των αγροτών, όπως και η μεγάλη πλειοψηφία των καταναλωτών, δεν έχουν να κερδίσουν τίποτα από τις διαγονιακές καλλιέργειες. Επίσης δεν έχουν να κερδίσουν τίποτα χώρες, λαοί και περιοχές. Γι' αυτό και είναι αντίθετοι όλοι σχεδόν οι επιστημονικοί, περιβαλλοντικοί, συνδικαλιστικοί, αγροτικοί κλπ, κοινωνικές οργανώσεις. Η βαθύτερη αντίθεσή τους εκφράζει τη μεγάλη τους ανησυχία για το ανοιχτό «πείραμα» στη φύση και τις απροσδιόριστες αλλά αρνητικές συνέπειες που θα έχουν στον άνθρωπο και στη βιοποικιλότητα. Τέλος προκύπτει τεράστιο θέμα «βιοηθικής» από τη στιγμή που «κάποιοι ολίγοι» με μέθοδες «πατεντοποίησης» της ζωής και «βιοπειρατείας», επιχειρούν να ιδιοποιηθούν τον πλούτο της βιοποικιλότητας του πλανήτη, θέτοντας σε κίνδυνο τη «ζωή των πολλών» και συνολικά την ύπαρξη της ζωής στη γη.

4. Κριτική αξιολόγηση της πολιτικής της ΕΕ στο θέμα των Γ.Τ.Ο.

Η πολιτική της ΕΕ στο θέμα των μεταλλαγμένων, είναι βήματα προς αρνητική κατεύθυνση. Κάτω από τις πιέσεις των πολυεθνικών της βιοτεχνολογίας και της κυβέρνησης των ΗΠΑ, η ΕΕ προχώρησε το 2003 στην άρση της συμφωνίας (moratorium) που προέβλεπε την αναστολή των διαδικασιών έγκρισης και κυκλοφορίας ΓΤΟ στον ευρωπαϊκό χώρο. Παράλληλα καθιέρωσε την «ιχνηλασιμότητα» και «σήμανση» (κανονισμοί 1829/03, 1830/03, 1831/03), με την οποία ανοίγει την πόρτα στα «μεταλλαγμένα», χωρίς να αποτρέπει τους κινδύνους που συνεπάγεται η κυκλοφορία τους. Παρ' ότι το νέο θεσμικό πλαίσιο εμπεριέχει και κάποια θετικά στοιχεία, σε σχέση με την απαίτηση των πολυεθνικών να μην υπάρχει κανένας έλεγχος, ωστόσο παρουσιάζει τέτοια ελλείμματα και κενά που, τελικά δημιουργεί συγχύσεις στο κίνημα που είναι ενάντια τους, ενώ λειτουργεί ως «φύλο συκής» στην πολιτική της ΕΕ να δικαιολογήσει τις επιλογές της.

Ειδικότερα η καθιέρωση ενός «ορίου ανοχής» Γ.Τ.Ο. (0,9%) σε τρόφιμα και ζωοτροφές, ανοίγει το δρόμο της βαθμιαίας αύξησης της επιμόλυνσης σε βάθος χρόνου και σε περιορισμό αντίστοιχα των «καθαρών» προϊόντων. Η διαδικασία θα επιταχυνθεί με την ενδεχόμενη υιοθέτηση της νέας οδηγίας της Commission, για αύξηση του ορίου επιμόλυνσης των σπόρων με ΓΤΟ (από 0,1% σε 0,3-0,5%). Πρόκειται για καθαρή προσπάθεια δημιουργίας τετελεσμένων από την «πίσω πόρτα», αφού ότι η επιτάχυνση των ρυθμών επιμόλυνσης, από σοδειά σε σοδειά, θα κάνει στην πράξη περιττή την «ιχνηλασιμότητα» και σήμανση (αφού λίγο-πολύ όλα θα είναι μολυσμένα), ενώ θα καταργήσει de facto τις περιοχές που ήδη έχουν ανακηρυχθεί «ζώνες ελεύθερες από μεταλλαγμένα»!

Tο νέο θεσμικό πλαίσιο, εξαιρεί επίσης από τη «σήμανση», προϊόντα ζωικής προέλευσης (κρέας, αυγά, γαλακτοκομικά, κά) από ζώα που έχουν τραφεί με ΓΤΟ, με αποτέλεσμα ο καταναλωτής να μην γνωρίζει τελικά αν σημαντικά είδη διατροφής είναι μεταλλαγμένα ή όχι. Επίσης στο νέο θεσμικό πλαίσιο δεν καθιερώνεται η αρχή της «αντικειμενικής ευθύνης» (ανάληψη οικονομικού κόστους από τον παραγωγό μεταλλαγμένων), για οποιαδήποτε βλάβη επέλθει σε καλλιεργητές μη μεταλλαγμένων, όπως επίσης στη δημόσια υγεία και στο περιβάλλον. Αφήνει ακόμα στη διακριτική ευχέρεια των κρατών-μελών, τη δημιουργία αποτελεσματικών μηχανισμών «ιχνηλασιμότητας» και σήμανσης, ενώ δεν προβλέπεται η επιβολή ποινικών και διοικητικών κυρώσεων στους παραβάτες. Τέλος, ενώ γίνεται επίκληση του ίδιου δικαιώματος της « ελευθερίας επιλογής» για λογαριασμό των παραγωγών μεταλλαγμένων, το αγνοείται από την πλευρά των παραγωγών μη μεταλλαγμένων. Με λίγα λόγια το θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ λειτουργεί ως ιδιόμορφο «σουρωτήρι». Οι καταναλωτές στην καλύτερη περίπτωση προειδοποιούνται παρά προστατεύονται, ενώ οι παραγωγοί μη μεταλλαγμένων δεν διασφαλίζονται. Η απάντηση βέβαια δεν είναι η κατάργηση του θεσμικού πλαισίου αλλά η ριζική του αναμόρφωση.

Με στόχο να αμβλυνθούν οι αντιδράσεις των ευρωπαίων αγροτών, από την προώθηση των μεταλλαγμένων, από επίσημους εκπροσώπους της ΕΕ (πρώην Επίτροπος Γ.Φίσλερ) προβάλλεται η ιδέα της «συνύπαρξης» ή «συγκατοίκησης» των μεταλλαγμένων και μη μεταλλαγμένων καλλιεργειών. Ωστόσο η «συνύπαρξη» είναι στην πράξη αδύνατη, διότι σε ανοιχτούς αγρούς η επιμόλυνση με τη μεταφορά γύρης από τον αέρα, έντομα, πουλιά κλπ είναι αναπόφευκτη. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για χώρες σαν την Ελλάδα, με το μικρό κλήρο και το γεωγραφικό ανάγλυφο. Ας μην ξεχνάμε περιπτώσεις όπου η χρήση «μεταλλαγμένων» σπόρων σε πολλές χώρες και στην Ελλάδα, ήταν αποτέλεσμα επιμόλυνσης από Γ.Τ.Ο., λόγω γειτνίασης με μεταλλαγμένες καλλιέργειες.

Επιπλέον, όπως έδειξε η πείρα, η «συνύπαρξη» λειτουργεί παγιδευτικά για τους παραγωγούς των συμβατικών και βιολογικών καλλιεργειών, λόγω των απαράδεκτων απαιτήσεων των εταιριών παραγωγής ΓΤΟ, για αποζημιώσεις λόγω «παράνομης» καλλιέργειας μεταλλαγμένων χωρίς την άδεια των εταιρειών. Τέλος, ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι δημιουργούνται «φράγματα γύρης» και «ζώνες προφύλαξης» μεταξύ των αγροκτημάτων, το θέμα του κόστους προφύλαξης, καλούνται να πληρώσουν όσοι δεν καλλιεργούν γενετικά τροποποιημένα, με αποτέλεσμα να πληρώνει όχι ο ρυπαίνων αλλά ο ρυπαινόμενος!!

5. Το διεθνές πρωτόκολλο της Καρθαγένης για τη Βιοασφάλεια

Το Πρωτόκολλο της Καρθαγένης για τη Βιοασφάλεια, υιοθετήθηκε κατ' αρχήν ως συμπληρωματική συμφωνία στη Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα, η οποία υπογράφηκε στην Παγκόσμια Διάσκεψη του Ρίο Ντε Ζανέϊρο το 1992. Μετά την οριστικοποίηση του κειμένου και υπογραφή του στο Μόντρεαλ Καναδά το 2000, το πρωτόκολλο έχουν προσυπογράψει πάνω από 50 χώρες (η 50η υπέγραψε τον Ιούνιο 2003) και αποτελεί πλέον διεθνή συμφωνία, από το Σεπτέμβρη 2003.

Η σημασία του Πρωτοκόλλου έγκειται στην αναγνώριση του κυρίαρχου δικαιώματος των χωρών που το έχουν υπογράψει να απορρίπτουν τους ΓΤΟ στη βάση της «αρχής της προφύλαξης». Η αναγνώριση ότι οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί αποτελούν μια εν δυνάμει απειλή για τη βιοποικιλότητα, το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία (οι μεταλλαγμένοι οργανισμοί είναι ζωντανοί, μπορούν να πολλαπλασιαστούν, να εξαπλωθούν και η απελευθέρωση τους στο περιβάλλον είναι διαδικασία μη ανατρέψιμη), δίνει το δικαίωμα στις χώρες να απαγορεύουν ή να περιορίζουν τη χρήση τους όταν υπάρχει επιστημονική αβεβαιότητα σχετικά με την ασφάλειά τους. Επίσης κατοχυρώνεται το δικαίωμα να αποτρέπουν εισαγωγές ΓΤΟ και να επιβάλλουν υψηλότερες προδιαγραφές ασφάλειας.

Το Πρωτόκολλο καθορίζει επίσης κανόνες για τον έλεγχο των διασυνοριακών μετακινήσεων, της διαχείρισης, χρήσης και εμπορίας ΓΤΟ. Οι εξαγωγές γίνονται μόνο με τη σύμφωνη γνώμη της χώρας προορισμού, η οποία πρέπει να έχει ενημερωθεί εκ των προτέρων. Τονίζεται επίσης η ανάγκη ιδιαίτερης προστασίας των κέντρων βιοποικιλότητας (περιοχών του πλανήτη με μεγάλη ποικιλία φυτικών ειδών που παίζουν ρόλο τράπεζας γενετικού υλικού), από τυχόν απελευθέρωση μεταλλαγμένων οργανισμών. Τέλος το Πρωτόκολλο βάζει φρένο στις προσπάθειες αμφισβητεί την παντοδυναμία του ΠΟΕ να έχει τον απόλυτο έλεγχο στις διασυνοριακές μετακινήσεις μεταλλαγμένων οργανισμών, κά.

Το Πρωτόκολλο Καρθαγένης, ως διεθνής συμφωνία, υπερέχει του εθνικού δικαίου, όπως και του υπερεθνικού δικαίου της ΕΕ. Κατά συνέπεια δεν υπάρχει νομικό κώλυμα στην άμεση εφαρμογή του από χώρες που το έχουν υπογράψει. Το Πρωτόκολλο, αποτελεί ισχυρό διεθνές νομικό εργαλείο, μια απόλυτη νομική «ασπίδα προστασίας» στα χέρια χωρών, λαών και περιοχών, που θέλουν να προστατευτούν από τη μάστιγα των μεταλλαγμένων, κηρύσσοντας το σύνολο της επικράτειας τους σε «ζώνη ελεύθερη από μεταλλαγμένα». Σε αυτό έγκειται και η ιδιαίτερα μεγάλη σημασία του!